تالیفات
کتاب تاریخچه انیمیشن در ایران
در این مجموعه آغاز و ادامه حیات نقاشی متحرک در ایران با توجه به رخدادهای تاریخی و به شیوه ضبط آثار نگاشته شده کو شیده ام ما وقع را به دور از هر گونه قضاوت آنگونه که بود ثبت نمایم و از داوری بپرهیزم. در گرد آوری اطلاعات مندرج در این مجموعه از آرشیو وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ؛ کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان سیمای جمهوری اسلامی ایران نشریات بین المللی آسیفا و نیز مطالب پراکنده و در بسیاری موارد گفت و گو با هنرمندان حاضر بهره جسته ام و به جاست که از همه آنان صمیمانه قدردانی کنم. همچنین از دوست و همراه ارجمندم حبیب الله شیبانی که در طول راه همواره یاری ام نموده اند سپاسگزاری می کنم. این دفتر که نگارش و گرد آوری مطالب از سال 1366 آغاز گردیده است اکنون بیش از یک دهه از عمرش سپری شده است بارها راهی چاپخانه شده ولی از چاپ باز مانده است… از این رو اکنون که به لطف الهی چاپ اثر میسر گشته بازنگری کلی و به روز کردن اطلاعات و بهره جستن از آخرین دستاورد ها در متن صورت گرفته است و آنچه پیش روی شماست تاریخ نگاشت انیمیشن تا 7.7.77 میباشد.
نیم قرن انیمیشن
قریب صد سال از تولد انیمیشن در جهان می گذرد و از آنجا که زمینه مناسبی برای خیالپردازی و رویاسازی و تحقق نا ممکن هاست. شیفتگان بسیاری را در سراسر دنیا مجذوب خود کرده است. گرچه همه این صد سال همواره رو به رشد و تکامل بوده است اما دهه اخیر ره صد ساله پیموده و دستاوردش آنچنان چشمگیر و حیرت انگیز بوده که بیش از هر زمان دیگر سینما را غنا و جلوه روز افزون بخشیده و از اینروست که امروزه سینمای جهان بدون بهره بردن از این هنر ناتوان بوده و بطور کلی مرز بین سینمای زنده و انیمیشن در هم شکسته است.
از آنجا که دهه های اخیر مو ضو عات تخیلی به دنیای سینما راه یافته و تکنیکهای انیمیشن از موجبات این رویکرد است, انسان خسته امروز, سینما را پناهگاهی برای خیالپردازی و رها شدن از مشقت زندگی ماشینی می انگارد و بدیهی است که سینمای غنی شده با انیمیشن این نیاز را تحقق می بخشد و به همین دلیل گیشه های فروش این قبیل فیلمها تهیه کنندگان را تشویق به ادامه این روند می کنند.
در همین راستا فیلمها و سریالهای انیمیشن تلویزیونی و ماهواره نیز جمعیت میلیونی کودکان و حتی بزرگسالان را سخت به خود مشغول می دارد.
افرادی که وارد این عرصه هنری می شوند به دلیل فقدان امنیت شغلی پس از چند صباحی علی رغم توان بسیار ناگزیر به ترک این حرفه می شوند. چرا که این راه تکافوی معیشت نمی کند.
در جشنواره دو سالانه پویانمایی تهران همواره شاهد چهره های پر شور نو ظهوری هستیم که صمیمانه برای انیمیشن مایه می گذارند و دستاوردشان فیلمهای کوتاه نسبتا موفقی است که بسیار امید وارکننده است ولی به دلیل ناپایداری این حرفه توان ادامه راه نیست.از اینرو در دوره های بعدی و سایر محافل از این حرفه حذف می شوند چرا که تامین معاش از این حرفه تقریبا غیر عملی است.
بدین ترتیب سالانه شاهد از دست دادن نیروهایی می شویم که سرمایه های فرهنگی مان هستند و پیش چشممان هدر می روند.
انیمیشن کارزار سهلی نیست و نیازمند ممارست در حیطه دانش فنی و نیز تکاپو در جمیع هنرها به ویژه هنرهای تجسمی است. هنرمند انیمیشن نه تنها باید در زمینه های متعددی نظیر داستان پردازی طراحی کارگردانی, تحقیق, گرافیک نقاشی عکاسی موسیقی و غیره مهارتهایی داسته باشد نیز می باید اطلاعات خود را در زمینه فنی نیز مثل انواع نرم افزارهای کامپیوتری تصویر برداری تدوین صداگذاری و… پرورش دهد.
انبوه فیلمها و سریالهای تلویزیونی انیمیشن, بازارهای جهانی را آنچنان در اختیار گیرند که روح کودکان سراسر جهان را تصاحب کنند.
در این رهگذر ما نیز مستثنی نبوده ایم. فیلمها و سریالهایی چون هاج زنبور عسل, مسافر کوچولو, ماجراهای رابین هود, هایدی, ویکی وایکینگ نیکو سندباد پینوکیو رامکال بی خانمان بجه های مدرسه والت خانواده دکتر ارنست بل و سباستین مهاجران بجه های کوههای آلپ بابا لنگ دراز خاله ریزه حنا دختری در مزرعه بلفی و لی لی بیت فوتبالیست ها میتی کومان دختری بنام نل….
تا بیاد آوریم که کودکان ما در لابلای کدامیک از این قصه ها مجال آن را یافته اند تا خودشان هویتشان گذشته شان و…. را بیابند تا بتوانند به خود ببالند و باور کنند که هستند
انیمیشن و ادبیات فولکلور
ترانه ها، متل ها، لالایی ها قصه های مادر بزرگ و سایر گنجینه های ادبیات عامیانه در معرض فراموشی و نابودی است. حال آنکه بسیاری از این مضامین قابلیت به تصویر در آوردن کتابها فیلم کوتاه و خصوصا سینمای انیمیشن را دارا هستند.
پیشرفت شتابان تکنولوژی رسانه ای بسیارچیز ها را از فرهنگ ملی ربوده و در عین حال امکانات فراوانی نیز به ارمغان آورده است و شرایطی را مهیا ساخته تا با استفاده از همین ابزار های نوین بویژه در عرصه سینما بتوان همان آواها ترانه ها و ادبیات را به تصویر کشاند.
صادق هدایت میگوید: ترانه های عامیانه را میتوان مرحله ابتدایی شعر و موسیقی دانست.آنها نماینده روح هر ملتی هستند و خود به خود یک هنر کامل میباشند. هنر مردمان ساده توده عوام.
تنوع فرهنگی و جغرافیایی کشورمان موجب پیدایش ادبیاتی گسترده و بسیار غنی اعم از عامیانه یا کلاسیک شده است. هر یک در نوع خود بسیار شیرین و دل انگیز می باشد. اقوام گوناکون ایرانی چون ترک ، لر، کرد، بلوچ، ترکمن، تالش ،گیلک، عرب، آشوری و ارمنی… در هر گوشه این آب و خاک به آنچنان غنایی در شعر و ترانه و دیگر مضامین فولکلوریک دست یافته اند که ثبت و بازشناسی این ثروت مکتوم مطالعه و تحقیق فراوان اندیشمندان و سرمایه گذاری دست اندرکاران را می طلبد.
شاید اولین آواها به هنگام کار از حنجره بیرون آمده. باشد آنچه مسلم است شعر و کار در سپیده دم آغار تلاش بشری دست در دست یکدیگر داشته اند؛ از جامعه شناسی هنر چنین بر می آید که شعر از بطن کار زاییده و در آغوش آن بالیده است. کار در واقع همه هنر ها را پدید آورده است و در آغوش خویش پرورانده و شعر نیز یکی از آنهاست. در مراحل ابتدایی حیات انسانی کار بصورت گروهی بوده افراد گروه برای غلبه بر مشکلات توانفرسای پیش از تاریخ مشترکا و به طرزی هماهنگ کار میکردند و چون هر کاری مثل غلتاندن سنگ یا کندن خاک یا فرو انداختن درخت یا پاروزدن مرکب از حرکاتی منظم و مکرراست. مردم ابتدایی در حین کار جمعی رفتاری موزون داشتند. با یکدیگر پس و پیش میرفتند دستها را بالا و پایین می بردند ابزار ها را بکار می انداختند و دم میزدند و نیز موافق حرکات موزون خود آوا سر میدادند. کلمات در ترکیب با فریاد کار و صدای ابزار ترانه های ابتدایی را ساختند.
رنگ و بو و ویژگیهای جغرافیایی و اقلیمی در اغلب ترانه ها و دو بیتی های محلی نشانه های صریحی از خود بجا گذاشته همچنین یادگاری های تاریخی و ویژگی های اب و هوایی و خصلت های بومی فضای ترانه ها را سرشار از خود می سازند.
ترانه ها سفر می کنند و از زادگاه خود به اقلیم های دیگر می روند. از اینرو پدیده های مشترک در فولکلورهای جهان بدست می آید. کوچ نشینان اولین سفیران فرهنگ عامه در حوزه های وسیعتر جغرافیایی بودند.
پسرک ناز قندی اسبتو کجا می بندی زیر درخت نرگس داغت و نبینم هرگز
2- مضامین سرور و شادمانی مانند جشن های ملی مذهبی، ترانه های نوروزی، چهارشنبه سوری، جشن سده، شب یلدا و جشن های خصوصی و خانوادگی قومی مثل:
ارباب خودم سلام و علیکم ارباب خودم سرتو بالا کن ارباب خودم منو نیگا کن ارباب خودم لطفی بما کن ارباب خودم بز بز قندی اراباب خودم چرا نمی خندی
3- سوگواره ها، مرثیه های اولیا، عزاداری بستگان و یاران و قهرمانان مانند این ترانه آذری:
جان قارداش جانیم قارداش آغلاییر جانیم قارداش باش قویوم دیزین اوسته قوی چخسین جانیم قارداش
4- عاشقانه ها، ترانه های غنایی مثل:
دیشب که بارون اومد یارم لب بوم اومد رفتم لبش ببوسم نازک بود و خون اومد
5- بازتاب های کار- سرود های دهقانی رابطه انسان با حیوان گیاه یا ابزار کار مثل ترانه خاله و بزغاله که بزغاله همه نیاز های زندگی خاله را تامین می کند: فرش اتاق خاله پشم تن بزغاله شمع اتاق خاله از پی های بزغاله مرواریای خاله از ریشای بزغاله مهمونیهای خاله از دولت بزغاله
6- ترانه های طلب که ضمن آن از نیروهای فوق بشری برای تحقق منظوری طلب می شود:
خورشید خانوم آفتاب کن یه مشت برنج تو آب کن ما بچه های گرگیم از سرمایی بمردیم
7- ترانه های سیاسی که طی آن وقایع سیاسی و اجتماعی زمینه آفرینش ترانه می شوند:
سلطان قجر جوان و ناشی است شاهمه شاه حسین کاشی است سلطان قجر به فکر جنگه این قافله تا به حشر لنگه
8 ترانه های انتقادی و مطایبه آمیز که در آن به طعنه و کنایه جهت استهزا کسی یا چیزی بکار میرود مثل این ترانه که در هجو مظفرالدین شاه ساخته شده است:
آبجی مظفر اومده بلگ چغندر اومده دودور دودور دورشو ببین امیر بهادرشو ببین چادر و چاقچورش کنین از شهر بیرونش کنین
انیمیشن ایران دهه هفتاد
بیش از چهل سال از شکل گیری اولین فریمهای فیلم انیمشن در ایران می گذرد. اولین فریمها در قالب یک فیلم 2 ثانیه بنام ملانصرالدین به همت اسفندیار احمدیه شکل گرفت. روند رو به رشد انیمیشن در ایران هر از چند گاهی به اوج رسیده ولی گاه با بی مهری و بی توجهی دستگاههای ذیربط از مسیر رشد باز مانه و درست همزمان با این وقفه ها کشور هایی مانند ژاپن و کره به تصرف انیمیشن جهان دست یافته و محصولات غالبا ضعیف ولی انبوه خود را به جهانیان تحمیل کرده اند. در سالهای اخیر که هنر و صنعت انیمیشن در همه جهان کانالهای تلویزیونی و شبکه های ماهواره ای سخت نیازمند خوراک تصویری هستند و انیمیشن بدلیل ویژگی های مناسبترین کالای قابل عرضه در این رسانه ها را فراهم می سازد. سرزمین ما ظرفیت های فراوانی برای رشد این هنر در خود دارد. فرهنگ و ادبیات غنی و استعداد های ناب جوانان بزرگترین سرمایه جهت رشد انیمیشن و در پی آن صدور محصولات تولیدی است. از این رو شاید بتوان با بررسی رویدادهای گذشته و شروع دهه جدید و شناخت کاستی ها گامهای استواری در جهت ارتقا این حرفه برداشت که طبعا نتایج مطلوب آن بر کسی پوشیده نیست. ایجاد اشتغال برای گروه کثیری از جوانان ارزش نهادن به فرهنگ بومی مقابله با تهاجم فرهنگی فراهم آوردن امکانت صدور محصولات داخلی به کشور های دیگر از جمله تبعات شکوفایی این حرفه خواهد بود.
گرچه انیمیشن ایران در 15 سال گذشته فعالیت چشمگیری از خود نشان نداده معهذا رخدادهای عمده این سالها را چنین میتوان برشمرد:
1 تاسیس رشته انیمیشن در دانشگاهها
- بازگشایی رشته انیمیشن در دانشکده سینما تئاتر پس از 13 سال و جذب دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد
- تاسیس رشته انیمیشن در دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس و جذب دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد
- ادامه دوره های انیمیشن در دانشکده صدا و سیما که نتیجه آن تربیت و آموزش دانشجویان متعددی است که تجربه آنها در قالب پایاننامه هایشان بجا مانده.
2 دعوت از استاتید خارجی
"ولادیمیر تاراسف " و ساکالف مدرسین مدعو از کشور روسیه بودند که در دانشگاه تربت مدرس تدریس می کردند.
3 برگزاری جشنواره ها
برگزاری جشنواره پویانمایی که جشنواره اختصاصی انیمیشن است, یکی از مهمترین اتفاقات این سالهاست. این جشنواره بستر مناسبی را جهت ارزیابی مطالعه و تحقیق در زوایای مختلف جهت فیلم سازی انیمیشن فراهم ساخته و بهترین فرصت را برای کشف استعدادهای جوان بوجود آورده است.
نمایش فیلم های انیمیشن در جشنواره اصفهان و اهدای جوایز به فیلمشازان این رشته
4 فعال تر شدن بخش دولتی
تاسیس مرکز فرهنگی هنری صبا یکی از مهمترین رویدادهای این دوره میباشد. این مرکز مبادرت به تولید انبوه و تربیت نیرو جهت فیلمسازی انیمیشن نموده است که حاصل آن فیلمهای بلند و کوتاه انیمیشنی است.
فعال تر شدن بخش انیمیشن کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که نتایج آن حضور فیلم سازان ایرانی در جشنواره های بین المللی و کسب جوائز متعدد بوده است. مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی وابسته به وزارت ارشاد و انجمن سینمای جوانان ایران و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
5 فعالیت بخش خصوصی
گروههای متعددی به تجربه و تولید فیلم انیمیشن پرداختند که حاصل آن نسل آموزش دیده جوان و پر استعداد امروز است. از این گروه عده ای جذب تبلیغات شدند و تعداد قلیلی نیز به ساخت فیلم جهت شرکت در جشنواره پرداختند.
6 رونق و رشد تبلیغات
انیمیشن ابزاری مناسب برای معرفی کالاهای تجاری به شمار می آید و این خود موجب رشد کمی و کیفی گردیده است.
فعالیت انجمن آسیفا
7 این انجمن موفق به ایجاد اتحاد بیشتر در بین انیمیشن کاران در بخش دولتی و خصوصی گردیده است و با برگزاری جلسات سمینارها نمایش فیلم جهت ارتقا دانش انیمیشن تلاش نمود. با اهدا جوائز به ترغیب انیماتورها و کارگردانان انیمیشن و هم چنین تاثیرگزاری در این حرفه پرداخت.
8 تولید فیلم سینمایی انیمیشن
آغاز تولید فیلم انیمیشن که اولین آن "قصه های بازار " به تهیه کنندگی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و کارگردانی بهروز یغمائیان و تهیه کنندگی نادر یغمائیان به نمایش در آمد.
9 نمایش فیلم های ایرانی
در سالهای اخیر شاهد بالا رفتن میزان پخش فیلم های انیمیشن ایرانی در تلویزیون بوده ایم که خود دلیل افزایش تولید اینگونه فیلم ها می باشد.
10 ورود پدیده کامپیوتر به عرصه تولید فیلم انیمیشن
استفاده از امکانات کامپیوتری که مو جب ارزان تر شدن ساخت و عمومی تر شدن ابزار تولید گردید. بطوریکه نسل جوان پر انرژی و تشنه یادگیری بسرعت به تهیه و تولید فیلم های کوتاه و بلند دست زدند و تجربه های متعدد تکنیکی و ایده های متنوع حاصل این تلاش هاست و در واقع فصل جدیدی در تاریخ انیمیشن رقم خورد. حجم انبوه فیلم های انیمیشن در جشنواره ها گواه این ادعاست.
امید است با مدیریت سالم به نتایج درخشان و ایده آل در حیطه انیمیشن دست یابیم.